Zoektocht naar financiële ruimte

We willen graag een 'warme overdracht' voor de nieuwe bestuurders in de volgende bestuursperiode. Aan het begin van de huidige bestuursperiode hebben we financiële middelen van het vorige bestuur ontvangen voor nieuw beleid.  Ons uitgangspunt is dat de  structurele en incidentele ruimte voor nieuw beleid in de Begroting 2026 vergelijkbaar is met die van de Begroting 2022.

Om dit te kunnen realiseren doen we voorstellen ter hoogte van indicatief € 1 miljoen structureel en € 3 miljoen incidenteel. Voor het maken van een goede afweging komen we met voorstellen ter hoogte van € 1,5 miljoen structureel en € 4 miljoen incidenteel.

Bij het zoek naar voorstellen hebben we ons laten leiden door de hierna vermelde denkrichtingen:

1. Voor de zoektocht naar financiële ruimte stellen we voor de volgende   denkrichtingen: de financiële kaders voor onze Portemonnee zoals opgenomen in de Begroting 2025 blijven ongewijzigd. Dat betekent onder meer dat de wijze van berekening van de uitkomst van de uitkering van het Gemeentefonds, behoedzaam zal blijven.
2. Bij besparingen kijken we zowel naar autonome taken als de uitvoering van wettelijke taken. Hierbij kijken we, ook voor de wettelijke taken, of we taken efficiënter en/of soberder kunnen uitvoeren. Bij autonome taken zijn nieuwe ontwikkelingen denkbaar waardoor bezuinigen niet mogelijk is.  
3. Jeugd en Wmo. Gelet op de omvang van de uitgaven van de Jeugd en de Wmo, en de daarvoor in de begroting aanwezige budgetten, is bezuinigen slechts beperkt maar niet onmogelijk. Wel kijken we naar mogelijkheden om de uitvoeringskosten in dit domein terug te dringen. Dit kan niet worden ingezet in de bezuiniging, maar geeft wel een kleinere uitdaging om de toekomstige kosten en baten in evenwicht te brengen.
4. Bij het invoeren van bezuinigingsmaatregelen hanteren we een ondergrens van € 25.000
5. Gemeenschappelijke regelingen: we onderzoeken of de bijdrage aan de gemeenschappelijke regelingen verlaagd kan worden.
6. Nieuwe structurele uitgaven. We gaan terughoudend om met nieuwe structurele uitgaven.
7. Beleidskeuzes. Wij maken gerichte beleidskeuzes en hanteren niet de kaasschaafmethode.
8. Kosten bedrijfsvoering. De bedrijfsvoering maakt deel uit van de zoektocht naar de financiële (investeringsruimte) en wordt verdeeld op basis van de omvang van de thema’s in de begroting.
9. Bestemmingsreserves. Van alle bestemmingsreserves, waaronder de bestemmingsreserve Ontheemden, wordt de omvang in relatie tot de doelen van de bestemmingsreserves, getoetst.
10. We onderzoeken de structurele voordelen uit de voorgaande jaarrekeningen.
11. Het beleid rondom de tarieven van de OZB en de toeristenbelasting is overeenkomstig het bestuursprogramma 2022-2026 en wijzigt niet. Mogelijke meeropbrengst OZB en toeristenbelasting ontstaat door hogere WOZ-waarde of meer overnachtingen.
12. We onderzoeken of we meer kosten kunnen toerekenen aan de afvalstoffenheffing en rioolrechten en overige leges.
13. We onderzoeken of andere overheidsorganisaties kunnen bijdragen aan nieuw beleid (cofinanciering).

Het toepassen van de denkichtingen heeft geleid tot de onderstaande lijst. We hebben een prioritering aangebracht in de wenselijkheid.

  Invulling structurele ruimte

Toelichting
1. Ruimte binnen de bedrijfsvoering
Portefeuillehouder:
MT lid: L. Bennema
Toelichting: We gaan binnen de bedrijfsvoering € 310.000 structurele ruimte creëren. De  komende periode gebruiken we om dit in te vullen.  

2. Toeristenbelasting
Portefeuillehouder: H. Zwiep
MT lid: B. van Spronsen
Toelichting: We constateren dat het aantal overnachtingen in de afgelopen jaren een stijgende lijn vertoont. Dit blijkt ook uit de opbrengst van de toeristenbelasting. De afgelopen jaren hebben we meer ontvangen dan we hadden voorzien. We verwachten dat deze trend zich voortzet. De tarieven blijven ongewijzigd. Ten opzichte van de raming in onze meerjarenbegroting stellen we voor de raming structureel met € 250.000 te verhogen.

3. Algemene Uitkering minder behoedzaam ramen.
Portefeuillehouder: H. Zwiep
MT lid: B. van Spronsen
Toelichting: Bij het samenstellen van de begroting passen we de regels toe die zijn opgenomen in het door de raad vastgestelde financiële kader. Deze kaders zijn gebaseerd op het voeren van een behoedzaam financieel beleid. Één van die kaders is dat we bij het bepalen van de uitkering uit het gemeentefonds rekening houden met een oplopende correctie van 5 uitkeringspunten. Dit komt overeen met € 200.000. Als we het behoedzame karakter loslaten, leidt dit uiteindelijk tot een besparing van € 200.000.

4. Algemene Uitkering stelpost schrappen
Portefeuillehouder: H. Zwiep
MT lid: B. van Spronsen
Toelichting: Gemeenten ontvangen uit het gemeentefonds middelen om nieuwe taken te kunnen uitvoeren. Een aantal jaren geleden is er voor dat doel een stelpost opgenomen van € 150.000. Omdat er geen gebruik wordt gemaakt van dit budget kan het nu vervallen.

5. Hogere opbrengst Onroerende-zaakbelasting  
Portefeuillehouder: H. Zwiep
MT lid: B. van Spronsen
Toelichting: Één van de speerpunten van het bestuursprogramma 2022-2026 is Wonen. In de jaarrekening 2024 zien we een voordeel op de OZB omdat er meer woningen worden gebouwd. Dit noemen we areaaluitbreiding. Ook voor 2025 is er sprake van een meeropbrengst door areaaluitbreiding. Het is aannemelijk dat dit zich ook in 2026 zal voordoen. Na de toevoeging van een deel van de meeropbrengst aan het budget voor het beheer van de openbare ruimte zal € 75.000 kunnen worden gebruikt voor de zoektocht naar financiële ruimte.

6. Minimabeleid
Portefeuillehouder: B. Jansen  
MT lid: A. van der Schuur
Toelichting: Jaarlijks wordt er meer begroot dan tot nu toe nodig bleek. Dat komt doordat het aantal bereikte inwoners minder is dan vooraf ingecalculeerd.

7.Aanpassen onderhoudsniveau gazon binnen bebouwde kom
Portefeuillehouder: R.J.J. Hartsuiker
MT lid: E. Rossel
Toelichting: Bij de besluitvorming over de nota Integraal beheer openbare ruimte (IBOR) is hierover een besluit genomen. Het kwaliteitsniveau voor gazons binnen de bebouwde kom is vastgesteld op niveau B. Overwogen kan worden het niveau te verlagen naar C.
Dit betekent een wijziging van de manier waarop we omgaan met het groenonderhoud in de leefomgeving van onze inwoners en ondernemers. Dit vraagt om een zorgvuldig proces voor betrokkenheid en communicatie. Het versneld doorvoeren van de voorgestelde maatregelen kan leiden tot een toename van klachten over het groenonderhoud. We stellen daarom voor om deze niet te prioriteren.

8. Aanpassen onderhoudsniveau op de begraafplaatsen
Portefeuillehouder: R.J.J. Hartsuiker
MT lid: E. Rossel
Toelichting: Bij de besluitvorming over de nota Integraal beheer openbare ruimte (IBOR) is hierover een besluit genomen. Het kwaliteitsniveau voor de begraafplaatsen is vastgesteld op niveau A. Overwogen kan worden het niveau te verlagen naar B. Wij zijn op basis van de startnotitie toekomstig begraafplaatsenbeleid met u in overleg over nieuw beleid voor onze begraafplaatsen. We stellen daarom voor om deze niet te prioriteren.

9.Samenwerking Andes en Sociale Teams Borger-Odoorn
Portefeuillehouder: A.T.J. van Tongeren
MT lid: A. van der Schuur
Toelichting: Dure langdurige individuele zorg willen we meer voorkomen door de samenwerking in het voorliggend veld te versterken en door meer in te zetten op laagdrempelige en algemene voorzieningen. Op deze manier verwachten we kosten te kunnen besparen.

10. Flexibel budget sociaal cultureel werk
Portefeuillehouder: A.T.J. van Tongeren
MT lid: A. van der Schuur
Toelichting: Het flexibel budget, wat kleine subsidies voor inwoners initiatieven ter bevordering van eigen kracht en eigen inzet en maatschappelijke kennismaking, zetten we op een andere manier in. Het bedrag gaan we deels herverdelen via de dorpsbudgetten. Hierdoor komen de budgetten laagdrempelig bij de inwoners terecht en neemt de administratieve last voor zowel de gemeente als de aanvrager af. Op deze manier kunnen initiatieven van eigen inwoners nog altijd gestimuleerd worden met grote zeggenschap voor de eigen dorpen.

11. Hogere opbrengst (bouw)leges
Portefeuillehouder: H. Zwiep
MT lid: W.J.Zwart
Toelichting:
In de jaarrekeningen en begrotingen van de laatste jaren zien we dat o.a. de bouwleges toenemen als gevolg van onze ambitie Wonen. Het woonprogramma voor de komende jaren betekent ook een toename van de bouwleges. In de begroting 2026 komen we met een voorstel om deze legesopbrengst voor bouwen te verhogen op basis van actuele woonprogramma.   

De leges zijn op dit moment niet kostendekkend. We gaan onderzoeken voor alle leges of de kostendekkendheid verhoogd kan worden. Hierbij kijken we ook naar de tarieven van andere gemeenten. In de begroting 2026 en de legesverordeningen 2026 komen we met een voorstel over de nieuwe tarieven.

12. Vluchtelingenwerk
Portefeuillehouder: A. van Tongeren
MT lid: A. van der Schuur
Toelichting: Een deel van de taken die onder maatschappelijke begeleiding valt, wordt uitgevoerd door vluchtelingenwerk. Een ander deel wordt uitgevoerd door SSTBO. Om dit moment onderzoeken we of de maatschappelijke begeleiding ook over kan naar SSTBO. Dit levert dan een bezuiniging op van € 20.000. Vluchtelingenwerk wordt dan nog wel ingezet voor de juridische begeleiding.

13. Bijstellen investeringsbudget Openbare verlichting
Portefeuillehouder: R.J.J. Hartsuiker
MT lid: E. Rossel
Toelichting: De laatste jaren hebben we een aanmerkelijke inhaalslag gemaakt binnen het verduurzamingsproject. Hierdoor zijn veel wegen nu voorzien van nieuwe LED-armaturen. Het investeringsbedrag kan dan ook naar beneden worden bijgesteld. Na de evaluatie van het verduurzamingsproject kunnen wij onderbouwd aangeven met hoeveel het investeringsbudget exact omlaag kan. Voor 2026 is besloten het investeringsbudget met € 100.000,- euro structureel naar beneden te brengen. Dit betekent een (structurele) verlaging van de kapitaallast van € 7.500,-.

14. Gefaseerd maaien brede bermen
Portefeuillehouder: R.J.J. Hartsuiker
MT lid: E. Rossel
Toelichting: In de huidige werkwijze maaien wij onze bermen 2 keer per jaar. Vanuit de waarde biodiversiteit uit de groenvisie kunnen wij een andere onderhoudsmaatregel gaan toepassen in de Veenkoloniën. Dit betekent dat we bij brede bermen gefaseerd maaien toepassen en het maaisel na een paar dagen afvoeren. Overhoeken vormen we om tot ruigte, struweel of kruidenrijk gras.
Het uitvoeren van de groenvisie betekent een wijziging van de manier waarop we omgaan met het groenonderhoud in de leefomgeving van onze inwoners en ondernemers. Dit vraagt om een zorgvuldig proces voor betrokkenheid en communicatie. Het versneld doorvoeren van de voorgestelde maatregelen kan leiden tot een toename van klachten over het groenonderhoud. We stellen daarom voor om deze niet te prioriteren.

15. Omvormen van gazons binnen de bebouwde kom
Portefeuillehouder: R.J.J. Hartsuiker
MT lid: E. Rossel
Toelichting: Op dit moment is onderdeel van de groeninrichting binnen de bebouwde kom het toepassen van gazons. Vanuit de waarde biodiversiteit uit de groenvisie kunnen wij kritisch kijken naar gazons binnen de bebouwde kom en waar mogelijk deze (deels) omvormen naar meer biodiverse vegetatie. Het uitvoeren van de groenvisie betekent een wijziging van de manier waarop we omgaan met het groenonderhoud in de leefomgeving van onze inwoners en ondernemers. Dit vraagt om een zorgvuldig proces voor betrokkenheid en communicatie. Het versneld doorvoeren van de voorgestelde maatregelen kan leiden tot een toename van klachten over het groenonderhoud. We stellen daarom voor om deze niet te prioriteren.

16.Re-Integratie
Portefeuillehouder: B.Jansen
MT lid: A. van der Schuur
Toelichting:
Het budget voor de re-integratie kan worden verlaagd met € 75.000. Dit zal tot gevolg hebben dat de inwoners die afhankelijk zijn van een bijstandsuitkering minder snel of geen begeleiding traject krijgen toegewezen.

Invulling incidentele financiële ruimte
Ook voor de omvang van de Vrije Algemene Reserve (VAR) geldt dat er sprake moet zijn van een warme overdracht. Aan het begin van deze bestuursperiode was de omvang van de VAR volgens de begroting 2022 € 4,1 miljoen. Het college wil deze ruimte ook bieden aan de nieuwe bestuurders in de volgende bestuursperiode.  

De stand van de VAR per 1 januari 2025 was € 2,2 miljoen. De actuele stand van de VAR is in het hoofdstuk Knoppen weergegeven. Om nu weer de omvang van € 4,1 miljoen te bereiken moeten we op zoek naar € 3 miljoen financiële ruimte. Zekerheidshalve, ook om de raad een keuze mogelijkheid te bieden, gaan we op zoek naar € 4 miljoen ruimte.

We hebben hiervoor een toetsing gedaan van de al bestaande bestemmingsreserves. Gekeken is naar het doel en de benodigde omvang van de bestemmingsreserve.
Gebleken is dat we de volgende keuzes kunnen voorleggen:

1. de bestemmingsreserve Ontheemden verlagen met € 3 miljoen.
2. de bestemmingsreserve Corona opheffen  (€ 0,4 miljoen
3. de bestemmingsreserve Nog uit te voeren werkzaamheden verlagen met € 600.000.

Toelichting
1. Bestemmingsreserve Ontheemden
Uit de jaarrekening 2024 blijkt dat  de bestemmingsreserve Ontheemden € 6,4 miljoen bedraagt. In Berap 2023 II is deze reserve gevormd voor het opvangen van schommelingen in de exploitatie voor de opvang van Ontheemden. Voor de jaren 2025 en 2026 hebben we de kosten en baten voor de opvang van ontheemden ingeschat. We zien dat de toekomstige baten en lasten erg afhankelijk zijn van het rijksbeleid ten aanzien van de vergoedingen voor ontheemden en ook afhankelijk van de plannen van de toekomstige opvanglocaties. Zowel de lasten als baten kunnen sterk schommelen. Op basis van de huidige verplichtingen en inschatting van de toekomstige lasten en baten, is een bestemmingsreserve van ongeveer € 3 miljoen voldoende. Dit bedrag is beschikbaar als een soort "risicoreserve" om toekomstige tegenvallers op te kunnen vangen. Dit betekent dat € 3 miljoen kan vrijvallen en dat we deze kunnen inzetten voor de incidentele ruimte voor nieuw beleid.      

2. Bestemmingsreserve Corona
Uit de jaarrekening 2024 blijkt dat deze bestemmingsreserve afgerond € 400.000 bedraagt. De reserve kan worden opgeheven en kan worden ingezet voor de ruimte voor nieuw beleid.

3. Bestemmingsreserve Nog uit te voeren werken
Uit de jaarrekening 2024 blijkt dat deze bestemmingsreserve bijna € 11 miljoen bedraagt. In hoofdzaak bestaat dit uit:
- sportpark Odoorn € 3,2 miljoen,
- budget Duurzaamheid € 0,6 miljoen,
- budget Omgevingswet € 0,5 miljoen,  
- budget aanpak energiearmoede € 1,3 miljoen,
- budgetten voor Urgente Maatschappelijke opgaven € 0,4 miljoen.
Verder betreft het reserveringen voor reeds in gang gezette projecten en
vele kleinere zaken voor verschillende onderwerpen.  

De reserve hebben we beoordeeld en we zien mogelijkheden om de reserve met € 600.000 te verlagen. Hiervoor nemen we een zogenaamde stelpost op. In ons voorstel voor de begroting 2026 komen we met een voorstel over de invulling van deze stelpost. Dan is duidelijk welke specifieke posten we voorstellen om te verlagen.